Komunikacja interkulturowa w pracy międzynarodowej

W ostatnich czasach coraz częściej używa się słów “kultura” i “komunikacja międzykulturowa”. Wydaje się, że wszyscy wiemy, co oznacza “kultura”, gdy doświadczamy nowych spotkań z ludźmi z innych krajów, narodów lub grup etnicznych. Ponadto, podróże do innych krajów i kontakty z ludźmi z innych krajów za pośrednictwem mediów społecznościowych wydają się być dla nas wszystkich nową normalnością, co sprawia, że “komunikacja międzykulturowa” wydaje się być łatwa.

Ale gdyby ktoś poprosił Cię o zdefiniowanie pojęcia “kultura”, czy mógłbyś podać dokładną definicję? I czy mógłbyś powiedzieć, jakie elementy mogą być istotne w spotkaniu międzykulturowym?

Istnieje wiele definicji kultury. Już w 1952 roku Kroeber i Kluckhohn naliczyli ponad 150 definicji terminu “kultura” (Kroeber & Kluckhohn, 1952, s. 291). Oto kilka najpopularniejszych z nich. Kultura to…

• …część środowiska stworzona przez człowieka (Harry Triandis, 2002)
• …zbiorowe programowanie umysłu (Geert Hofstede, 2009),
• …sposób, w jaki grupa ludzi rozwiązuje problemy (Fons Trompenaars, 1997)

Definicja, która jest dziś powszechnie akceptowana, rozumie kulturę jako “system orientacji” (Thomas, 2010, s. 19), który “pozwala nam odnaleźć znaczenie w rzeczach, ludziach i przedmiotach, które nas otaczają, jak również w złożonych procesach i konsekwencjach naszego zachowania” (Thomas, 2010, s. 20). Ten system orientacji jest typowy dla konkretnego narodu, społeczeństwa, organizacji lub grupy. System ten określa i wpływa na naszą percepcję, nasze myślenie, nasze wartości i działania. System ten opiera się na specyficznych symbolach (język, gesty, dress-code, konwencje powitalne itp.) i jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, tworząc poczucie tożsamości grupowej i nadając znaczenie temu, co widzimy, postrzegamy i robimy. System orientacji dostarcza nam motywacji do zachowań i możliwości, ale także wyznacza “warunki i ograniczenia” dla naszych zachowań (Thomas, 2010, s. 19).

Można powiedzieć, że ten system orientacji jest naszym własnym GPS-em, który pomaga nam intuicyjnie odnaleźć drogę w świecie. Dla Ciebie, jako wolontariusza lub członka organizacji wolontariackiej, pomocne może być pamiętanie o tym, że kultura jako system orientacji często działa na zasadzie podświadomości. Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że kultura kieruje naszym postrzeganiem i osądami. W rzeczywistości nie możemy uniknąć postrzegania otaczającego nas świata przez nasze własne “kulturowe okulary”, czyli z naszej własnej perspektywy. Szczególnie w przypadku pracy na arenie międzynarodowej ważne jest rozwijanie świadomości i wrażliwości kulturowej, aby nie wpaść w pułapkę uprzedzeń, stereotypów i założeń.

Poświęć chwilę na refleksję: Wyobraź sobie, co by się stało, gdybyś pomyślał, że ludzie z Europy Południowo Śródziemnomorskiej są gadatliwi, nie trzymają się umów, ale są przyjaźni. Czy te cechy wystarczyłyby, abyś chciał rozwijać z nimi międzynarodowy projekt? Może nie.

Zrozumienie kultury i jej podstawowych elementów jest pierwszym krokiem w kierunku rozwijania świadomości i wrażliwości kulturowej. Koncepcja kultury jako systemu orientacji przypomina rozwiniętą w XVIII wieku – także dzięki pracy Johanna Gottfrieda Herdera (1744-1803) Idee o filozofii dziejów ludzkości – ideę, że kultury są określonymi, jednorodnymi jednostkami, z których każda ma wspólną tożsamość etniczną (Löchte, 2005, s. 29 i nast.; Straub i in., 2007, s. 13). Dla Herdera kultury były ograniczone do określonego terytorium, a kontakt kulturowy nie był brany pod uwagę. Dziś jednak idea łączenia jednego narodu z jedną kulturą wydaje się raczej nierealistyczna (Welsch, 1999, s. 195).

W rzeczywistości, gdy myślimy o wolontariuszach i organizacjach wolontariackich, które chcą się umiędzynarodowić, mówienie o jednorodnych kulturach może wydawać się anachronizmem (zob. też Welsch, 1999, s. 195), zwłaszcza w naszym zglobalizowanym świecie. W ostatnich latach pojawiła się tendencja do postrzegania “kultury” jako zmiennej I wzajemnie powiązanej oraz jako czegoś, czego nie da się wyraźnie odróżnić od innych. Dlatego też niektórzy badacze uważają, że jedną z cech tych nowoczesnych społeczeństw jest silna orientacja na procesy i sieciowość (Bolten, 2013, s. 5). “Kultura” w tym rozumieniu stała się siecią wzajemnych relacji między ludźmi. Ludzie są członkami więcej niż tylko jednej grupy, tzn. ludzie uczestniczą w więcej niż jednej grupie-kulturze. Dlatego do każdej nowej grupy, z którą się stykają, nieustannie wnoszą różne elementy z innych kultur grupowych. Wynikiem tego procesu jest ciągle zmieniająca się, heterogeniczna struktura, jaką możemy obserwować we współczesnych społeczeństwach. Trudno jest powiedzieć, co jest częścią naszej własnej kultury, a co nie. Dlatego też niektórzy mówią, że kultury są “rozmyte” (Bolten, 2013, s. 6s. ).